Hakemler Penaltı Kararlarını Verirken Ne Kadar Adil?

Her sezon ceza sahasında faule sebebiyet veren oyuncuların aldığı "üçlü cezanın" (penaltı, kırmızı kart, sonraki maçta oynayamama) abartılı olup olmadığı konusu birkaç kere tartışılır. Bu konu oyunun kural koyucusu International Football Association Board'un önüne gündem olarak da gelir gider düzenli olarak. Geçtiğimiz hafta içi tartışmanın iki tarafının gerekçelerini okurken (bu arada yeri gelmişken ben üçlü cezanın fazla olduğunu düşünenlerdenim) aklıma bir şey takıldı: Hakemler penaltı kararlarını verirken ne kadar adil? Daha önce defalarca yazdığım gibi komplo teorilerine inanmam. Hakemlerin çoğunun hiçbir art niyet taşımadığını düşünüyorum. Ancak bilişsel ve psikolojik sistemimizin özellikleri nedeniyle bazı yanılgılara farkında olmadan hepimizin düştüğü gibi onların da düştüğünü düşünüyorum. Acaba penaltı kararlarında da böyle yanılgılardan bahsetmek mümkün mü?

Bu yanılgılardan iki tanesini geçtiğimiz yazılarda tartışmıştık. Örneğin, defans oyuncusuyla birlikte koşan hakemin sadece birkaç adım önde ya da arkada kalması durumunda ofsayt olmayan bir pozisyonun hakemin retinasına ofsaytmış gibi, ofsayt olan bir pozisyonun da ofsayt değilmiş gibi düşebileceğinden bahsettik. Ya da duran toplarda ceza sahasındaki bir-iki oyuncu grubuna odaklanan bir hakemin sadece dikkat sistemimizin sınırlılığı nedeniyle ceza sahasının başka bir yerindeki faulü kaçırabileceğini tartıştık. Penaltılarda da kararın ne kadar adil olduğunu etkileyen bilinçdışı bir faktörden bahsetmek mümkün: İronik bir durum ama hakemin adil olma ve maçın gidişatına etki etmeme isteği penaltılarda adil karar verememe riskini artırıyor bazen!

Penaltı maçın gidişatını en çok etkileyen olaylardan (hele bir de üçlü cezayı gerektiren bir penaltı pozisyonuysa). Hakemler takımlardan biri lehine bir penaltı vermişse maçın ilerleyen dakikalarında bu önemli kararı "dengeleyen" bir karar verme eğilimine girebiliyorlar. Yani maçın ilerleyen dakikalarında diğer takım lehine penaltı kararı verme olasılıkları artıyor! Önceki verdikleri penaltı ile maçın kaderini etkilemiş olma ihtimali, hakemler farkında olmadan diğer takımın pozisyonlarında penaltı "görme" ihtimallerini artırıyor. Elbette ki yoktan yere penaltı yaratmıyorlar. Ama başka şartlarda devam kararı verebilecekleri pozisyonlarda penaltı noktasını gösterme olasılıkları artıyor. Eminim bu satırları okurken, "arkadaş ben hep hissediyordum hakemlerin böyle bir eğilimi olduğunu" diyorsunuzdur. Wolf Schwarz'ın*, 1963-2006 arasındaki Bundesliga maçlarını incelediği çalışması hissinizi doğruluyor. Bundesliga'da hakemler takımlardan biri lehine penaltı çalıyorsa ilerleyen dakikalarda diğer takım lehine penaltı çalma olasılıkları artıyor.

Oyuncular bazen tartışmalı pozisyonlardaki penaltılarda yoğun itirazlarda bulunuyorlar ama onlar da aynı eğilimin kurbanı olacaklar hakemin durumunda olsalar. Henning Plessner ve Tilmann Betsch** hakemlere ve futbolculara faul pozisyonlarını izlettikleri çalışmalarında sadece hakemlerde değil oyuncularda da aynı eğilimi tespit etmişler: Oyuncular da tıpkı hakemler gibi önce bir takım lehine karar verdilerse bir sonraki faul pozisyonunda diğer takım lehine karar verme lasılıkları artmış. Uzun lafın kısası hakemin bir suçu yok. Siz ya da ben olsak da aynı otomatik eğilimin mağduru olacağız.

Çözüm? Hakeme otomatik kararını tekrar ziyaret etme şansı vermek. Yani pozisyonları tıpkı diğer bazı sporlarda olduğu ekrandan bir kez daha izleyip kararını ona göre vermesi hakemlerin hem bu yazıda hem de daha önce bahsettiğimiz durumlardaki yanlış kararların önüne geçilmesini sağlar.

Not: Blogun takipçileri bilirler, gol çizgisi teknolojisinin ciddi savunucusuydu Uzaktan Orta. Bu sene Premier Lig'de birçok pozisyonda bu teknoloji sayesinde hakemler doğru kararı veriyor ve günlerce sürecek tartışmaların önüne geçildiği gibi maçların kalitesi de tartışmalı kararlar yüzünden düşmüyor. Teknolojinin sorunsuz kullanımıyla yaygınlaşmasını beklemek mümkün, nitekim Bundesliga'da da kullanılmasına karar verilmiş.

Bunlar da ilginizi çekebilir:
Yan Hakemin Ofsaytla İmtihanı: Ofsayt Kararlarında Görsel Yanılmalar 

Karambolde Gariban Hakem Ne Yapsın?  

* Schwarz, W. (2011). Compensating tendencies in penalty kick decisions of referees in professional football: Evidence from the German Bundesliga 1963–2006. Journal of Sports Sciences, 29, 441-447.
** Plessner, H., & Betsch, T. (2001). Sequential effects in important referee decisions: The case of penalties in soccer. Journal of Sport and Exercise Psychology, 23, 200–205.